Αποκριάτικα έθιμα στην Ελλάδα - Καρναβάλι από τη Κρήτη έως τη Θράκη

ΚEΙΜΕΝΟ: ΝΤΙΝΟΣ ΚΙΟΥΣΗΣ

Τα τελευταία χρόνια γίνονται σοβαρές προσπάθειες να αναβιώσουν τα παραδοσιακά αποκριάτικα έθιμα σε πολλά μέρη της Ελλάδας. Ενα πραγματικό ψηφιδωτό ιστορίας και λαογραφίας του παρελθόντος ζωντανεύει ξανά...

Οι Αποκριές είναι η περίοδος των τριών εβδομάδων πριν από την Καθαρή Δευτέρα οπότε αρχίζει και η μεγάλη νηστεία της Σαρακοστής. Αποκριά (αποκρεά) σημαίνει αποχή από το κρέας. Επίσης, κατά μία εκδοχή, η λατινογενής λέξη «Καρναβάλι» αποτελείται από τις λέξεις carne = κρέας και vale = χαιρετώ. Οι μελετητές συμφωνούν πως οι ρίζες των εθίμων της Αποκριάς βρίσκονται στην αρχαιότητα. Στις πομπές που γίνονταν κατά τη διάρκεια των Ελευσινίων Μυστηρίων (που μαζί με τα Διονύσια ήταν οι πρόγονοι του σημερινού καρναβαλιού), για να μεταφερθεί το Ιερό Πέπλο της Αθηνάς στον Παρθενώνα, μέσω της Ιεράς Οδού. Παρήλαυνε επίσης και μια μικρογραφία Ιερού Πλοίου (Πάραλος, Σαλαμινία) πάνω σε ρόδες. Σε αρχαία αγγεία συναντάμε παράσταση του Διονύσου που κάθεται πάνω σε ένα τέτοιο πλοίο. Ετσι, κατά την άλλη εκδοχή, η λέξη Καρναβάλι προέρχεται από τις λατινικές λέξεις «carrus navalis», που σημαίνει ναυτικό αμαξίδιο.

Μέχρι πριν από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο η Αποκριά γιορταζόταν στην Ελλάδα με παρέες μεταμφιεσμένων που κυκλοφορούσαν στους δρόμους τραγουδώντας άσεμνα και σκωπτικά τραγούδια. Το κέφι ήταν πηγαίο και άφθονο. Ομως αυτά χάθηκαν σε μικρό ή μεγάλο βαθμό και επικράτησαν τυποποιημένες εορταστικές εκδηλώσεις με αποκριάτικες στολές και άρματα. Το μεγαλύτερο καρναβάλι στην Ελλάδα γίνεται στην Πάτρα. Οι εκδηλώσεις αρχίζουν κάθε χρόνο στις 17 Ιανουαρίου και λήγουν την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς με το κάψιμο του βασιλιά Καρνάβαλου και τη μεγάλη παρέλαση. Ας δούμε τι γίνεται και στην υπόλοιπη επικράτεια.

ΚΑΡΝΑΒΑΛΙ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ

ΡΕΘΥΜΝΟ

Κανταδόροι με κιθάρες, μαντολίνα και παλιές μελωδίες. Οι μασκαράδες θα περάσουν από τη Μεγάλη Πόρτα και θα χορέψουν στους δρόμους της «Μικρής» και της «Μεγάλης» αγοράς, με τους ρυθμούς της φιλαρμονικής. Οι καρναβαλικές εκδηλώσεις κορυφώνονται με τη μεγάλη παρέλαση στην παραλιακή λεωφόρο Σ. Βενιζέλου με κατάληξη την Πλατεία Αγνώστου Στρατιώτη, για γλέντι, χορό και αποχαιρετισμό του καρναβαλιού. Την Καθαρή Δευτέρα στα χωριά Μέρωνα και Μελιδόνια αναβιώνουν έθιμα όπως το κλέψιμο της νύφης, ο «Καντής», το μουντζούρωμα, τα οποία, σε συνδυασμό με το καλό κρασί και τους ήχους της λύρας, αποτελούν μια μοναδική εμπειρία.

ΚΑΡΝΑΒΑΛΙ ΣΤΑ ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΑ

ΚΑΡΠΑΘΟΣ

Την Καθαρή Δευτέρα λειτουργεί το Λαϊκό Δικαστήριο Ανήθικων Πράξεων. Κάποιοι κάνουν άσχημες χειρονομίες σε κάποιους άλλους και συλλαμβάνονται από τους Τζαφιέδες (χωροφύλακες) για να οδηγηθούν στο Δικαστήριο, που το αποτελούν οι σεβάσμιοι του νησιού. Τα αυτοσχέδια αστεία και τα γέλια ακολουθεί τρικούβερτο γλέντι.

ΛΕΡΟΣ

Οι Αποκριές γιορτάζονται με τις «καμουζέλες», μασκαράτες, και τους αυτοσχέδιους ποιητές που σκαρώνουν περιπαικτικά στιχάκια τα οποία απαγγέλλουν παιδιά ντυμένα καλογεράκια πηγαίνοντας από σπίτι σε σπίτι. Το ίδιο έθιμο έχουν επίσης και στη Σύμη.

ΚΑΡΝΑΒΑΛΙ ΣΤΙΣ ΚΥΚΛΑΔΕΣ

ΝΑΞΟΣ

Στη γενέτειρα του Διονύσου ο εορτασμός ξεκινά το πρώτο Σάββατο της Αποκριάς με το σφάξιμο των χοίρων. Το μεσημέρι της τελευταίας Κυριακής, στην Απείρανθο εμφανίζονται οι «κουδουνάτοι». Αυτοί φορούν κάπα και κουκούλα, γυρνούν το χωριό κάνοντας θόρυβο και προκαλούν με άσεμνες εκφράσεις. Οι ίδιοι κρατούν «σόμπα», ξύλο που παραλληλίζεται με τον διονυσιακό φαλλό. Μαζί τους μπλέκονται ο «Γέρος», η «Γριά» και η «Αρκούδα».

Στις αποκριάτικες εκδηλώσεις των «Κουδουνάτων» μπορεί κανείς να δει το «γάμο της νύφης», το «θάνατο», την «ανάσταση του νεκρού» και το «όργωμα». Την Καθαρή Δευτέρα στις κοινότητες Ποταμιά, Καλόξιδο, Λιβάδια κ.α. οι κάτοικοι ντύνονται «Κορδελάτοι» ή «Λεβέντες», γιατί στο φέσι και στους ώμους έχουν κορδέλες.

Οι Κορδελάτοι είναι φουστανελοφόροι και η δεύτερη ονομασία τους «Λεβέντες» αποδίδεται στους πειρατές. Από κοντά τους ακολουθούν και οι ληστές, οι «Σπαραρατόροι», που αρπάζουν τις κοπέλες για να τις βάλουν με το ζόρι στο χορό και στο γλέντι, που κρατάει ώς το πρωί.

ΚΑΡΝΑΒΑΛΙ ΣΤΗΝ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟ

ΚΑΛΑΜΑΤΑ

Το Σώμα Ελληνίδων Οδηγών, με τη συμπαράσταση του Δήμου Καλαμάτας, οργανώνει την ημέρα των Απόκρεω το καθιερωμένο «Γαϊτανάκι» στην Κεντρική Πλατεία. Προηγείται η παρέλαση της Φιλαρμονικής Καλαμάτας.

Αναπαράσταση του Βλάχικου Γάμου: Ο Μορφωτικός Σύλλογος οργανώνει ένα αποκριάτικο πανηγύρι. Η γαμήλια πομπή θα ξεκινήσει από τα Γραφεία του Συλλόγου με παραδοσιακή μουσική από αντίστοιχα όργανα. Οσοι συμμετέχουν είναι μεταμφιεσμένοι και όλοι συναντώνται στην Πλατεία Ανατολικού Κέντρου, όπου ακολουθεί λαϊκό γλέντι με χορό, τραγούδι και φαγητό.

ΜΕΘΩΝΗ

Εδώ αναβιώνει «του Κουτρούλη ο γάμος». Καρναβάλι - γάμος που κρατάει από τον 14ο αιώνα. Στις μέρες μας, το ζευγάρι των νεονύμφων είναι δύο άντρες, που μαζί με τους συγγενείς πηγαίνουν στην πλατεία, όπου γίνεται ο γάμος με παπά και με κουμπάρο. Διαβάζεται το προικοσύμφωνο και ακολουθεί τρικούβερτο γλέντι.

ΜΕΣΣΗΝΗ

Κάθε χρόνο γίνονται στη Μεσσήνη εορταστικές καρναβαλικές εκδηλώσεις με αποκορύφωσή τους το διήμερο της Κυριακής της Τυροφάγου και της Καθαρής Δευτέρας. Οι εκδηλώσεις αυτές χρονολογούνται, σύμφωνα με την παράδοση, από τα πρώτα χρόνια αμέσως μετά την απελευθέρωση από τον τουρκικό ζυγό. Εχουν έντονο παραδοσιακό χρώμα και περιλαμβάνουν τα εξής:

Κυριακή της Τυροφάγου: Κυκλοφορία μεταμφιεσμένων με τη συνοδεία λαϊκών οργάνων και τη συμμετοχή της Δημοτικής Φιλαρμονικής.

Το βράδυ της ίδιας ημέρας αναβιώνει το παλαιό και γραφικότατο έθιμο της «φωτιάς», μοναδικό στην Ελλάδα. Οι κάτοικοι ανάβουν φωτιές σε διάφορες γειτονιές της πόλης, γύρω από τις οποίες κυριαρχεί το γλέντι και ο χορός μέχρι το πρωί, γίνεται αναπαράσταση παλαιών εθίμων και ιστοριών από τους ντόπιους.

Καθαρή Δευτέρα: Το πρωί, στη θέση «Κρεμάλα», γίνεται η αναπαράσταση της εκτέλεσης μιας γερόντισσας της Μεσσήνης, της γριάς Συκούς, που κατά την παράδοση, αλλά και με ιστορική τεκμηρίωση, κρεμάστηκε στη συγκεκριμένη τοποθεσία της πόλης με εντολή του Ιμπραήμ Πασά, επειδή είχε το θάρρος, εξηγώντας του ένα όνειρο που είχε δει, να του πει ότι η εκστρατεία του και ο ίδιος θα είχαν οικτρό τέλος από την αντίδραση και το σθένος των επαναστατημένων Ελλήνων.

Η αναπαράσταση γίνεται με την κατασκευή κρεμάλας και το στήσιμο θεατρικής σκηνής δίπλα της, όπου παιδιά του Πολιτιστικού Συλλόγου με ανάλογες ενδυμασίες και εξοπλισμό παίζουν από την αρχή ώς το τέλος το δράμα της γριάς Συκούς. Μετά την αναπαράσταση, μπορεί κάθε επισκέπτης να «κρεμαστεί» από τους ψευτοδήμιους της κρεμάλας. Το απόγευμα της ίδιας ημέρας γίνεται η παρέλαση με μαζορέτες, άρματα, μεταμφιεσμένους μικρούς και μεγάλους και χορευτικά συγκροτήματα.

ΠΑΤΡΑ

Το Καρναβάλι της Πάτρας αποτελεί τη σημαντικότερη εκδήλωση της περιοχής και μία από τις κορυφαίες της χώρας. Περιλαμβάνει πάρα πολλές εκδηλώσεις όπως: «Ειδώματα», «Baby rally», «Μπουρμπούλια», «Φεγγάρια», ποδαράτη νυχτερινή παρέλαση την παραμονή της τελευταίας Κυριακής. Κατά την προ-τελευταία εβδομάδα διοργανώνεται ένα διαρκές τετραήμερο εκδηλώσεων, που αρχίζουν από την Τσικνοπέμπτη και αποτελούν την πρώτη μεγάλη κορύφωση των αποκριάτικων εκδηλώσεων. Την τελευταία εβδομάδα έχουμε τη γνωστή κατάληξη των καρναβαλικών εκδηλώσεων με κορυφαίες στιγμές αυτές των δύο παρελάσεων. Οι δύο παρελάσεις γίνονται η μεν μία το Σάββατο και είναι νυκτερινή, η δε άλλη την Κυριακή το μεσημέρι.

Σ' αυτές παίρνουν μέρος πάνω από τριάντα χιλιάδες άτομα, τα περισσότερα από τα οποία είναι μέλη των Γκρουπ του Κρυμμένου Θησαυρού. Την παρέλαση παρακολουθούν περισσότερα από 300.000 άτομα, ενώ για περίπου 48 ώρες η πρωτεύουσα της Αχαΐας μετατρέπεται σε κέντρο του κεφιού.

ΚΑΡΝΑΒΑΛΙ ΣΤΑ ΙΟΝΙΑ ΝΗΣΙΑ

ΖΑΚΥΝΘΟΣ

Παραδοσιακός ντελάλης γυρίζει το νησί και διαλαλεί το πρόγραμμα του καρναβαλιού. Σε όλη τη διάρκεια της Αποκριάς διοργανώνονται χοροί, παρελάσεις, μασκαράτες, ενώ θεατρικές ομάδες παίζουν στις πλατείες και στους δρόμους. Τις Κυριακές των Απόκρεω και της Τυρινής γίνεται η περιφορά του Καρνάβαλου με τη συνοδεία αρμάτων από όλες τις περιοχές του νησιού. Οι εκδηλώσεις κλείνουν με την πολύ διασκεδαστική «Κηδεία της Μάσκας». Μια αναπαράσταση - παρωδία κηδείας με πολύ γέλιο, όπου τη θέση του νεκρού παίρνει ο Καρνάβαλος, ενώ ακολουθούν οι θλιμμένοι συγγενείς, με απερίγραπτη εξέλιξη. Το καρναβάλι δεν περιορίζεται μόνο στην πόλη, αλλά μεταφέρεται και σ' όλα τα χωριά του νησιού.

ΚΕΡΚΥΡΑ

Ο Ντελάλης το πρωί, με σαλπιγκτές και τυμπανιστές, θα διαβεί τους δρόμους της πόλης για να αναγγείλει τον ερχομό του Σιόρ Καρνάβαλου. Η μεγάλη πομπή, με άρματα, φιλαρμονικές και μασκαρεμένες συντροφιές, κατευθύνεται στην Κάτω Πλατεία για το καθιερωμένο γλέντι.

Την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς η παρέλαση του Σιόρ Καρνάβαλου, αφού διαβεί το Σαρρόκο, την οδό Γ. Θεοτόκη, τις Κάρντε Λάκουες, θα τερματίσει στην Κάτω Πλατεία όπου θα γίνει το κάψιμό του.

ΚΑΡΝΑΒΑΛΙ ΣΤΗ ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ

ΑΜΦΙΣΣΑ

Οι θρύλοι για τα «στοιχειά» είχαν μεγάλη διάδοση στην περιοχή. Λέγεται πως τα «στοιχειά» αποτελούν ψυχές σκοτωμένων ανθρώπων ή ζώων που τριγυρίζουν στην περιοχή. Το σπουδαιότερο στοιχειό που είναι συνδεδεμένο με την παράδοση είναι το στοιχειό της «Χάρμαινας».

Αυτό αγαπούσε και προστάτευε τους Ταμπάκηδες (βυρσοδέψες), τους οποίους η δουλειά τούς ανάγκαζε να βρίσκονται στη Βρύση νύχτα - μέρα. Πολλοί ορκίστηκαν πως είδαν το στοιχειό να τριγυρίζει τη νύχτα σ' όλη τη συνοικία, να καταλήγει στην πηγή του νερού και να χάνεται.

Ακόμη διηγούνται οι πιο παλαιοί πως το στοιχειό της Χάρμαινας έβγαινε κάθε Σάββατο βράδυ, κατέβαινε από της «Κολοκυθούς το Ρέμα» και γύριζε στους δρόμους μουγκρίζοντας και σέρνοντας αλυσίδες. Το τελευταίο Σαββατοκύριακο της Αποκριάς αναβιώνει στην Αμφισσα ο θρύλος του «στοιχειού». Από τη συνοικία Χάρμαινα, όπου βρίσκονται τα παλιά Ταμπάκικα, και τα σκαλιά του Αη Νικόλα κατεβαίνει το «στοιχειό» και μαζί ακολουθούν εκατοντάδες μεταμφιεσμένοι. Στο ιστορικό μεγάλο καφενείο της πόλης γίνονται συζητήσεις σατιρικού περιεχομένου για τους θρύλους και τα στοιχειά.

ΓΑΛΑΞΙΔΙ

Οταν ανοίξει το Τριώδιο, όλοι σχεδόν οι κάτοικοι του Γαλαξιδίου κυκλοφορούν μεταμφιεσμένοι με αποκριάτικα κοστούμια στους δρόμους και στα καταστήματα.

Ενα από τα καθιερωμένα έθιμα της πόλης είναι το έθιμο της Καθαρής Δευτέρας, το άναμμα φωτιάς σε πλατείες και δρόμους, με μουσική, φαγητό, χορό και γλέντι.

Στο Γαλαξίδι, την Καθαρή Δευτέρα δεν παίζουν με σερπαντίνες και χαρτοπόλεμο, αλλά παίζουν «αλευροπόλεμο» με βασικό υλικό το αλεύρι. Αυτό το έθιμο διατηρείται από το 1801. Εκείνα τα χρόνια, παρόλο που το Γαλαξίδι τελούσε υπό την τουρκική κατοχή, όλοι οι κάτοικοι περίμεναν τις Αποκριές για να διασκεδάσουν και να χορέψουν σε κύκλους.

Ενας κύκλος για τις γυναίκες, ένας για τους άντρες. Φορούσαν μάσκες ή απλώς έβαφαν τα πρόσωπά τους με κάρβουνο. Στη συνέχεια προστέθηκε το αλεύρι, το λουλάκι, το βερνίκι των παπουτσιών και η ώχρα. Στο μουντζούρωμα συμμετέχουν όλοι, ανεξαιρέτως ηλικίας.

ΘΗΒΑ

Αναπαράσταση του Βλάχικου Γάμου, κάθε Καθαρή Δευτέρα.

Είναι ένα έθιμο που φθάνει στις ημέρες μας περίπου από το 1830, μετά την απελευθέρωση των ορεινών περιοχών.

Οι Βλάχοι, δηλ. οι τσοπάνηδες από τη Μακεδονία, την Ηπειρο, τη Θεσσαλία και τη Ρούμελη, εγκατέλειψαν τότε την άγονη γη τους και βρήκαν γόνιμο έδαφος νοτιότερα.

Το θέαμα είναι έξοχο, η γαμήλια πομπή πολύχρωμη, η μουσική που τη συνοδεύει (πίπιζες, νταούλια κ.ά.) εξαιρετικά ζωντανή.

Οι εορτασμοί ξεκινούν την Τσικνοπέμπτη το βράδυ και το αποκορύφωμα είναι το τελευταίο Σαββατοκύριακο της Αποκριάς (Κυριακή της Τυρινής και Καθαρή Δευτέρα).

ΛΙΒΑΔΕΙΑ

Την τελευταία Κυριακή των Απόκρεω, η ομάδα πολιτών «Φίλοι του Καρναβαλιού της Λιβαδειάς» οργανώνει κάθε χρόνο το «Γαϊτανάκι» με την υποστήριξη του Δήμου Λιβαδειάς. Πρόκειται για παράδοση που τηρούνταν μέχρι και μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο στη Λιβαδειά και η οποία αναβιώνει τα τελευταία χρόνια. Η αναβίωση ακολουθεί πιστά την παράδοση: Οι γείτονες στις συνοικίες της πόλης προετοιμάζουν το Γαϊτανάκι τους μαζί με άρματα και μασκαράτες και παρελαύνουν προς την κεντρική πλατεία όπου πλέκονται τα Γαϊτανάκια.

ΣΚΥΡΟΣ

Με την αρχή του Τριωδίου και κάθε Σαββατοκύριακο των ημερών της Αποκριάς, το έθιμο του νησιού θέλει τον «γέρο» και την «κορέλα» να βγαίνουν στους δρόμους και να δίνουν μια ξεχωριστή εικόνα των ημερών. Ο «γέρος» φοράει χοντρή μαύρη κάπα, άσπρη υφαντή βράκα και έχει στη μέση του 2 - 3 σειρές κουδούνια, το βάρος των οποίων μπορεί να φτάσει και τα 50 κιλά. Το πρόσωπό του καλύπτεται από προβιά μικρού κατσικιού και, περπατώντας με χορευτικό ρυθμό, καταφέρνει να ηχούν μελωδικά τα κουδούνια που φοράει.

Η «κορέλα», η ντάμα του γέρου, είναι ντυμένη με παραδοσιακά σκυριανά ρούχα, με κυρίαρχο χρώμα το άσπρο σε πλήρη αντίθεση με το μαύρο χρώμα του «γέρου», έχοντας και αυτή καλυμμένο το πρόσωπό της. Το δίδυμο αυτής της σκυριανής Αποκριάς συνοδεύει πολλές φορές και ο «φράγκος».

Αυτός ο μασκαράς, ντυμένος με παραδοσιακά ρούχα του νησιού αλλά και παντελόνι, σατιρίζει εκείνους τους Σκυριανούς που έβγαλαν τις βράκες και φόρεσαν παντελόνια (φράγκικα). Μια άλλη εκδήλωση της σκυριανής Αποκριάς είναι η «τράτα», που είναι αναπαράσταση ναυτικής ζωής, όπου ψαράδες στην πλειονότητά τους σατιρίζουν έμμετρα καταστάσεις και γεγονότα που αφορούν στην κοινωνική ζωή στην Ελλάδα γενικότερα. Την Καθαρή Δευτέρα, σχεδόν όλοι οι Σκυριανοί με παραδοσιακές τοπικές στολές κατεβαίνουν στην πλατεία του χωριού και χορεύουν και τραγουδούν σκυριανά τραγούδια.

ΚΑΡΝΑΒΑΛΙ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΙΑ

ΤΥΡΝΑΒΟΣ

Πιστοί στην παράδοση οι κάτοικοι του Τυρνάβου, την Τρίτη, πριν από την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς, ξεκινούν τις εκδηλώσεις προς τιμήν του Διονύσου, που κορυφώνονται την Καθαρή Δευτέρα με το «Μπουρανί» (χορτόσουπα χωρίς λάδι). Γύρω από την προετοιμασία του στήνεται ολόκληρο το σκηνικό του παιχνιδιού με φαλλικά σύμβολα και τολμηρά πειράγματα από τους «μπουρανίδες».

ΚΑΡΝΑΒΑΛΙ ΣΤΗΝ ΗΠΕΙΡΟ

ΑΡΤΑ

Κάθε χρόνο γίνεται το Καρναβάλι Γυναικών. Είναι μια εκδήλωση που οργανώνεται από ομάδες γυναικών (αποκλειστικά). Κάθε Τετάρτη πριν από τις Αποκριές κάνουν παρέλαση στον κεντρικό δρόμο της πόλης (οδός Σκουφά), ντυμένες με αποκριάτικες στολές, για να καταλήξουν σε κάποιο από τα κέντρα της πόλης για ξεφάντωμα.

ΙΩΑΝΝΙΝΑ

Την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς γιορτάζονται οι «Τζαμάλες», δηλαδή μεγάλες φωτιές, όπου οι μεταμφιεσμένοι χορεύουν σε διπλές και τριπλές σειρές γύρω τους.

Οι εκδηλώσεις του Καρναβαλιού κορυφώνονται στην κεντρική πλατεία των Ιωαννίνων, όπου στήνεται και το περίφημο γαϊτανάκι.

ΠΡΕΒΕΖΑ

Κι εδώ κάθε χρόνο πραγματοποιείται το Καρναβάλι των Γυναικών. Είναι ένα έθιμο πολλών δεκαετιών, που απαιτεί συμμετοχή μόνο γυναικών. Την Τσικνοπέμπτη γίνεται παρέλαση των γυναικών που συμμετέχουν, καθώς και αρμάτων.

Επίσης ο Δήμος Πρέβεζας γιορτάζει τα Κούλουμα την Καθαρή Δευτέρα με εκδηλώσεις που περιλαμβάνουν μουσική, χορό, σαρακοστιανά εδέσματα κ.ά., στην περιοχή του Αγίου Γεωργίου Πρέβεζας.

ΚΑΡΝΑΒΑΛΙ ΣΤΗ ΔΥΤΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΓΡΕΒΕΝΑ

Ονομαστά είναι τα «Λαγκοτσάρια» κατά τη διάρκεια των οποίων ομάδες μεταμφιεσμένων ανάβουν φωτιές και χορεύουν.

ΚΟΖΑΝΗ

Η κοζανίτικη Αποκριά είναι το πιο γνήσιο, λαϊκό και αυθεντικό έθιμο της πόλης. Ενα ζωντανό έθιμο που στηρίζεται στην αυθόρμητη συμμετοχή των κατοίκων, αναβιώνοντας μια παράδοση οι ρίζες της οποίας χάνονται στα βάθη του χρόνου. Οι εκδηλώσεις χαρακτηρίζονται από ατμόσφαιρα ευθυμίας, σάτιρας, γέλιου και χορού στους δρόμους και στις πλατείες.

«Οι Φανοί» είναι μεγάλες φωτιές που ανάβουν στις διάφορες γειτονιές της Κοζάνης και οι ντόπιοι τραγουδούν αποκριάτικα τραγούδια (στο τοπικό ιδίωμα), που σατιρίζουν καταστάσεις και πρόσωπα. Κατά τη διάρκεια του δωδεκαήμερου, κάθε μέρα μια γειτονιά ανάβει τον δικό της «Φανό», ενώ το βράδυ της Κυριακής (της Μεγάλης Αποκριάς) ανάβουν όλοι οι «Φανοί» σ' όλες τις γειτονιές και η πόλη ζει ένα ξέφρενο παραδοσιακό γλέντι ώς το πρωί.

ΦΛΩΡΙΝΑ

Κάθε χρόνο οργανώνονται και πραγματοποιούνται από την Τοπική Αυτοδιοίκηση οι αποκριάτικες εκδηλώσεις του Ξινού Νερού, που διαρκούν πέντε ημέρες. Οι εκδηλώσεις περιλαμβάνουν παραδοσιακούς χορούς, χορό μεταμφιεσμένων, παρέλαση αρμάτων και πεζοπόρων. Κορυφώνονται την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς και την Καθαρή Δευτέρα το πρωί, στην τοποθεσία «Πεύκα» γίνεται το πέταγμα του χαρταετού. Η όλη εκδήλωση συνοδεύεται από λαϊκή ορχήστρα.

Ο κόσμος, στην όμορφη αυτή τοποθεσία, έχει την ευκαιρία να απολαύσει την παραδοσιακή λαγάνα, τη φασολάδα, το χαλβά και το κρασί, τα οποία προσφέρονται δωρεάν σε όλους.

ΚΑΡΝΑΒΑΛΙ ΣΤΗΝ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΣΟΧΟΣ

Οι «Κουδουνοφόροι Τράγοι», από αιώνες πριν μέχρι και σήμερα, την περίοδο της Αποκριάς γεμίζουν τους δρόμους του Σοχού, αναστατώνουν γη και ουρανό, προκαλούν τη φύση και την κοινωνία. Ομάδες μεταμφιεσμένων με μαύρες γιδοπροβιές, ζωσμένοι με τα τέσσερα ογκώδη σιδερένια κουδούνια, παρουσιάζονται από παντού, χοροπηδούν και σείουν τα κουδούνια τους ενώ τραγουδούν με γοερή φωνή.

ΠΟΛΥΓΥΡΟΣ (ΧΑΛΚΙΔΙΚΗ)

Οι εκδηλώσεις του Καρναβαλιού ξεκίνησαν πριν από αρκετές δεκαετίες και τα τελευταία χρόνια πήραν τη μορφή 12ήμερων εκδηλώσεων κυρίως λαογραφικού χαρακτήρα, καθιστώντας το Καρναβάλι του Πολύγυρου μια από τις μεγαλύτερες αποκριάτικες εκδηλώσεις της Β. Ελλάδας. Κατά τη διάρκεια των εορτασμών προσφέρονται δωρεάν κρασί, λουκάνικα, παραδοσιακός χαλβάς, χωριάτικες πίτες κ.ά.

ΚΑΡΝΑΒΑΛΙ ΣΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΔΡΑΜΑ

Στην Καλή Βρύση οι «Μπαμπούγεροι» κρατάνε σακίδια με στάχτη. Οταν το κέφι ανάβει, σακίδια και περιεχόμενο εκτοξεύονται στους περαστικούς.

ΣΕΡΡΕΣ

Στο νομό Σερρών, στην Αγία Ελένη, τη Δευτέρα της Τυρινής συναντάμε το έθιμο του «καλόγερου». Τη γιορτή αυτή αρχίζουν οι Αναστενάρηδες με απόκρυφη μυσταγωγία και συμμετέχουν και οι μίμοι, οι οποίοι συγκροτούν το θίασο: ο Βασιλιάς, το Βασιλόπουλο, ο καπιστράς, ο καλόγερος, η νύφη, η μπάμπω και το εφταμηνίτικο, οι γύφτοι με την αρκούδα και, τέλος, οι Κουρούτζηδες (φύλακες).

Αφού ο θίασος του Καλόγερου επισκεφθεί όλα τα σπίτια του χωριού, συγκεντρώνονται όλοι οι κάτοικοι στην πλατεία, όπου γίνεται η προετοιμασία του συμβολικού αγρού για τη σπορά και ακολουθεί η σκηνή του θανάτου και της ανάστασης του πρωταγωνιστή Καλόγερου. Μόλις αναγγελθεί η ανάσταση του πρωταγωνιστή, ο θίασος αρχίζει κυκλικό χορό γύρω από το συμβολικά σπαρμένο χωράφι, με τον Βασιλιά Σπορέα στην κορυφή του χορού. Μετά το χορό ο Αναστενάρης δίνει τις ευχές του και το πλήθος, ευχόμενο

«κι από του χρόνου», διαλύεται.

Η λαϊκή αυτή θρακική λατρεία παρουσιάζει επίσης εμφανή τα γνωστά στοιχεία του αρχαίου Διονυσιασμού. Οι ερευνητές του εθίμου βλέπουν τα πάθη και την ανάσταση του Καλόγερου ως επιβίωση από τα πάθη του θεού Διονύσου.

ΚΑΡΝΑΒΑΛΙ ΣΤΗ ΘΡΑΚΗ

ΔΙΔΥΜΟΤΕΙΧΟ

Πραγματοποιείται αναβίωση του εθίμου του «Μπέη», που περιέχει διονυσιακά στοιχεία και έχει σατιρικό χαρακτήρα. Ο Μπέης είναι ώριμος άντρας με μουστάκι, ντυμένος με «γούνα», βαμμένος με κοκκινάδι, πολλά στολίδια, μαύρο φέσι, μπότες και φέρει μαζί του ραβδί, πιστόλια και ναργιλέ.

Μέσα από αυτή την αναπαράσταση σατιριζόταν η τουρκική κατοχή και η ανέχεια της εποχής εκείνης.

Προηγείται όλων ο τελάλης, ακολουθεί η φρουρά του Μπέη, έπειτα ο ίδιος, οι αυλικοί και οι γεωργοί. Το ντύσιμο σχεδόν όλων των προσώπων βασίζεται σε ρούχα παλαιότερων εποχών και στον αυτοσχεδιασμό.

Αφού τελειώσει η «γύρα» του μπέη, γίνεται αναπαράσταση των τοπικών εργασιών (όργωμα, θερισμός) από τους γεωργούς. Ακολουθεί γαϊδουροδρομία και ρωμαϊκή πάλη. Μετά την ολοκλήρωση της ρωμαϊκής πάλης στο Μεσοχώρι, ο κόσμος μαζεύεται στις ταβέρνες και μαζί με το προσωπικό του Μπέη πίνει και διασκεδάζει με παραδοσιακά όργανα της περιοχής.

ΞΑΝΘΗ

Εδώ αναβιώνει το παλιό έθιμο «Το κάψιμο του Τζάρου». Σύμφωνα με την τοπική παράδοση, ο «Τζάρος» ή η «Τζάρους», κατά τους κατοίκους της Ανατολικής Θράκης, ήταν ένα κατασκευασμένο ανθρώπινο ομοίωμα, τοποθετημένο πάνω σε ένα σωρό από πουρνάρια. Την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς καιγόταν στο κέντρο αλάνας, πλατείας ή σε υψώματα για να μην έχουν το καλοκαίρι ψύλλους. Το έθιμο αυτό το έφεραν οι πρόσφυγες από το Σαμακώβ της Ανατολικής Θράκης και αναβιώνει κάθε χρόνο από τους κατοίκους του ομώνυμου συνοικισμού, ο οποίος βρίσκεται κοντά στη γέφυρα του ποταμού Κόσυνθου της Ξάνθης.

Η ονομασία «Τζάρος» προήλθε από τον ιδιόρρυθμο ήχο που δημιουργούσε η καύση του θάμνου «τζ,τζ,τζ...». Μετά την ολοκλήρωση του εθίμου, ακολουθεί ένα φαντασμαγορικό θέαμα με πυροτεχνήματα.

www.kathimerini.gr

Share